Σήμερα θα ασχοληθώ με μια ρήση που περικλείει την ουσία της φωτογραφίας για μένα...! Την άκουσα από τη Δέσποινα, τη δασκάλα μου, η οποία έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στο να αγαπήσω τη φωτογραφία και να θέλω να ασχοληθώ πιο επισταμένα. Είναι και άλλοι δύο άνθρωποι που έπαιξαν το ρόλο τους, σε πιο πρώιμο στάδιο, αλλά αυτό άλλη φορά, σε άλλο θέμα...!
Από τα πρώτα μαθήματα και μελετώντας γνωστούς φωτογράφους, σε ένα από τα μαθήματα (σχολιάζοντας μια φωτογραφία) είπε αυτό για το οποίο θέλω να γράψω σήμερα, το εξής απλό και τόσο ουσιώδες, "μια φωτογραφία λέει πάντα ψέματα"...! Οκ, ακούγεται κάπως περίεργο και παραπλανητικό, αλλά θα το εξηγήσω για ποιο λόγο το είπε. Και στο τέλος θα δώσω και τη δικιά μου ερμηνεία και το αν συμφωνώ ή όχι με αυτό. Όλα άλλωστε έχουν να κάνουν με το από ποια μεριά τα βλέπεις!
Πριν ξεκινήσω την ανάλυση για το πώς εννοώ αυτή τη ρήση, να πω το εξής. Υπάρχουν δύο βασικά είδη φωτογραφίας για μένα. Η φωτογραφία που "πειράζεις" και η φωτογραφία που "δεν πειράζεις"! Απλό, έτσι δεν είναι;
Η φωτογραφία που "δεν πειράζεις" είναι το φωτορεπορτάζ. Η φύση του φωτορεπορτάζ είναι να καταγράψει αυτό ακριβώς που γίνεται εκείνη τη στιγμή, με τον τρόπο ακριβώς που γίνεται. Θεωρείται προσβολή να ρωτήσεις φωτορεπόρτερ αν "πειράζει" τις φωτογραφίες του! Άλλωστε όλα γίνονται τόσο γρήγορα που δεν μπορείς την ώρα πχ. των επεισοδίων να πεις στους αντιμαχόμενους "παιδιά, το πάμε άλλη μία γιατί δεν το έπιασα"; Όχι τίποτε άλλο, αλλά αν ο ένας την έχει φάει βαριά στο κεφάλι, ε, δε σου πάει καρδιά να τον βάλεις να ξαναπαίξει τη σκηνή! Κρίμα είναι...! Σίγουρα βέβαια το από ποια γωνία και κλίση θα πατήσεις το κουμπί μετράει στην αισθητική και πολλές φορές και στην ένταση που βγάζει η φωτογραφία και μπορεί δύο φωτογραφίες που απεικονίζουν το ίδιο πράγμα να είναι εντελώς διαφορετικές με βάση την οπτική τους γωνία, όμως όπως πάτησες το κουμπί, αυτό είναι, χωρίς επεξεργασία μετά.
Ένα τρανό παράδειγμα άλλης οπτικής, το ίδιο γεγονός απαθανατισμένο από τέσσερις φωτογράφους. Διαφορές σε καδράρισμα και τοποθεσία (άλλος πιο ψηλά, άλλος πο χαμηλά) και μόνο μία είναι η δημοφιλέστερη που έδωσε και υποψηφιότητα για βραβείο Pulitzer. Αναφέρομαι στη γνωστή φωτογραφία με τον άντρα που στέκεται μπροστά στα τανκς, στην πλατεία Tiananmen στην Κίνα. Από τους τέσσερις, ο Jeff Widener έγινε γνωστός από αυτή τη φωτογραφία. (
δείτε και τις τέσσερις φωτογραφίες εδώ). Άρα λοιπόν, το φωτορεπορτάζ εξαιρείται από τη ρήση αυτή. Το φωτορεπορτάζ λέει πάντα αλήθεια ή αλλιώς, βλέπουμε ακριβώς αυτό που κατέγραψε ο φακός εκείνη την ώρα. Τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο! Τι μας μένει λοιπόν; Όλες οι άλλες μορφές φωτογραφίας! Καλλιτεχνική, διαφήμιση, μόδα, αρχιτεκτονική κλπ!
Η φωτογραφία είναι τέχνη και γιαυτό το λόγο, το πρώτο πράγμα που θέλει να μας πει είναι η προσωπική άποψη του φωτογράφου εκείνη τη στιγμή που πάτησε το κουμπί. Σημαντικό και πρωταρχικό ρόλο παίζει το καδράρισμα, που είναι αυτό που μπορείς να αλλάξεις λιγότερο κατά την επεξεργασία και μετά αυτή καθαυτή η επεξεργασία σε φωτεινότητα, χρώματα, εφέ, κόψιμο κλπ. Όπως η ίδια φωτογραφία από διαφορετική οπτική δίνει άλλο αποτέλεσμα, έτσι και η επεξεργασία της ίδιας φωτογραφίας μπορεί να δώσει εντελώς άλλο αποτέλεσμα.
Αλλαγές σε χρώματα, φωτεινότητα, κροπάρισμα (κόψιμο της φωτογραφίας) κλπ, ακόμα και άλλη επιλογή φακού, δίνουν εντελώς άλλη αισθητική, άλλα συναισθήματα και εν τέλει, μιλούν για τα πράγματα που θέλει να μιλήσει εκείνη την ώρα ο φωτογράφος.
Κάτι τέτοιο προσπάθησα να κάνω στην τελευταία εξόρμησή μου στο βουνό φωτογραφίζοντας τα σύννεφα. Η πρώτη φωτογραφία είναι απείραχτη, ακριβώς όπως τραβήχτηκε. Ο ουρανός είναι συννεφιασμένος, στο βάθος φαίνονται ακτίνες ήλιου να διαπερνούν τα σύννεφα και σε πρώτο πλάνο φαίνεται η πλαγιά με την όποια βλάστηση. Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι του βγάζει αισιοδοξία από το γεγονός ότι ο ήλιος προσπαθεί να βγει και πιστεύει ότι θα τα καταφέρει. Η εικόνα άλλωστε, των ακτίνων μέσα από τα σύννεφα παραπάμπει σε ξέφωτο, όαση και γενικά κάτι αισιόδοξο, παρόλο το συννεφιασμένο ουρανό. Προσωπικά μου βγάζει μια ηρεμία (είχε ηρεμία άλλωστε εκείνη την ώρα) και διάθεση να σταματήσω και να δω την εξέλιξη, αν δηλαδή θα βγει ο ήλιος ή όχι και σίγουρα όχι συναισθήματα φόβου ότι θα ακολουθήσει μπόρα ή αγωνίας, απειλής και οτιδήποτε παρεμφερούς.
Όμως δεν ήταν αυτά που ένιωθα εκείνη την ώρα... Όπως έγραψα και στο αντίστοιχο θέμα
"Βόλτα στο βουνό", η κατάστασή μου δεν ήταν η καλύτερη εκείνη την ώρα...! Στην πραγματικότητα δεν ήταν καθόλου καλή, γιαυτό και πήρα τα βουνά, να ξεφύγω, να ηρεμήσω! Οπότε εκείνη την ώρα εγώ έβλεπα σκοτεινιά, απειλή, απαισιοδοξία, παρόλο που υπήρχε στο βάθος η παρουσία του φωτός. Όμως το έβλεπα φυλακισμένο και όχι να προσπαθεί να βγει, αλλά να αιχμαλωτίζεται από τη συννεφιά. Άλλωστε ήταν στο βάθος και μπροστά ήταν το σκοτεινό σύννεφο... Οπότε έκανα τη φωτογραφία να δείχνει ακριβώς έτσι. Τη σκοτείνιασα έτσι που μαύρισε η πλαγιά και έδωσα ένα σκούρο απειλητικό μωβ χρώμα στο μπροστινό σύννεφο, παρόλο που τόνισα και το πίσω με το πορτοκαλοκίτρινο. Ήθελα να τονίσω ότι το σκοτάδι θα επικρατήσει.
Σαν αποτέλεσμα λοιπόν, ήταν να αλλοιωθεί το πραγματικό σκηνικό. Η φωτογραφία δεν έλεγε την αλήθεια για το τοπίο το οποίο έβλεπα εκείνη την ώρα. Μάλιστα, το αποτέλεσμα φαίνεται και ψεύτικο! Εγώ πάντως δε θυμάμαι πότε ήταν η τελευταία φορά που είδα τέτοια χρώματα στον ουρανό! Δεν είναι αληθοφανές!
Άρα μέχρι εδώ θα συμφωνήσω με τη Δέσποινα. Η φωτογραφία πολλές φορές, αν όχι πάντα, λέει ψέματα. Δε μας αφορά να αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα γιατί δεν είναι αυτός ο σκοπός μας. Τη φτιάχνουμε με τέτοιο τρόπο, ώστε να λέει αυτό που εμείς βλέπουμε εκείνη την ώρα, τη δικιά μας αλήθεια, όχι την "αντικειμενική" αλήθεια! Όμως και αυτό δεν είναι μια αλήθεια;
Τελικά, αυτό που βγάζει μια φωτογραφία είναι η εσωτερική μας αλήθεια...! Αυτό που νιώθουμε, αυτό που βλέπουμε με τα μάτια της ψυχής, αυτό που θέλουμε να αναδείξουμε, αυτό που τελικά μας έκανε να πατήσουμε το κουμπί και να βγάλουμε τη φωτογραφία, γιατί είδαμε κάτι που θέλαμε να μοιραστούμε και να κρατήσουμε ζωντανό! Και βλέποντας τη φωτογραφία γυρίζουμε πίσω σε εκείνη τη στιγμή και θυμόμαστε τι σκεφτόμασταν και πώς νιώθαμε, τη δικιά μας αλήθεια!
Άρα, κλείνοντας λέω το εξής. Θα συμφωνήσω με τη Δέσποινα στο ότι σαν αλήθεια εννοεί την πραγματικότητα και την απόλυτη καταγραφή της. Ναι, μια φωτογραφία (εκτός από το ρεπορτάζ που εξαιρέσαμε παραπάνω), δε λέει ποτέ αλήθεια. Και αν τυχαίνει να την αφήσουμε απείραχτη, είναι γιατί είναι δικιά μας επιλογή, θέλουμε να δείξουμε αυτό που πραγματικά υπήρχε, άρα πάλι τη δικιά μας άποψη!
Όμως το σίγουρο είναι πως ό,τι και να δείχνει μια φωτογραφία από την πραγματικότητα και ό,τι και να κρύβει, τελικά είναι η δικιά μας αλήθεια, η αλήθεια του φωτογράφου, η προσωπική του άποψη για την πραγματικότητα. Άρα, με αυτό το σκεπτικό, η φωτογραφία λέει πάντα την αλήθεια! Την προσωπική, μοναδική και υποκειμενική αλήθεια! Αυτό πρέπει να δεχόμαστε κάθε φορά που βλέπουμε μια φωτογραφία, ότι βλέπουμε τον τρόπο που βλέπει τα πράγματα ο φωτογράφος. Το αν συμφωνούμε ή όχι είναι άλλο θέμα, όμως βλέπουμε τη διαφορετική άποψη και είμαστε ελεύθεροι να τη δεχτούμε ή να την απορρίψουμε!
Αυτή είναι η ουσία της φωτογραφίας και της τέχνης γενικότερα. Η καταγραφή και έκθεση της προσωπικής αλήθειας. Η έκθεση της ματιάς του φωτογράφου με σκοπό να την επικοινωνήσει. Και με αυτό το σκεπτικό βλέπουμε, κριτικάρουμε και δεχόμαστε ή όχι μια εικόνα που σα σκοπό έχει να πει μια και μόνο μία και μοναδική ιστορία... Αυτή του φωτογράφου...!
